Watereducatie.nl - Water en klimaatverandering deel 3: Verwoestijning

Gegevens: 14 juni 2017

Grote gebieden die steeds kaler en droger worden. In de afgelopen 70 jaar is er ruim 1,2 biljoen hectare aan land verdord. Dit proces van desertificatie, ofwel verwoestijning, is niet nieuw. Het kent meerdere oorzaken zoals droogte, overbegrazing, verzilting en erosie. Momenteel is de klimaatverandering die zorgt voor een snelle opwarming van de aarde misschien wel de belangrijkste factor.

Landbouw en landdegradatie

Vroeger was verwoestijning vaak een gevolg van landbouw. Wanneer landbouw niet duurzaam werd bedreven raakte de grond uitgeput en werd het land onbruikbaar achter gelaten. Daarbij vindt vaak verzilting plaats op de grond door de slechte, niet-duurzame irrigatietechnieken die zijn toegepast. Gewassen kregen hun waterbehoefte door middel van beregeningsinstallaties of zelfs geulirrigatie. Hierbij werden er grote hoeveelheden water over de gewassen verspreid waarvan het grootste deel verdampte. Wat overblijft is een laagje zout dat afkomstig is uit het water; zoetwater bevat ondanks de naam ook zout maar in veel lagere concentraties dan zout water. Dit resulteert in verzilting van de grond waardoor veel gewassen hier niet meer op kunnen groeien. Deze landdegradatie heeft vele hectares landbouwgrond gekost maar is ook een belangrijke oorzaak van verwoestijning.

El Jem

Waar verkeerde vormen van landbouw een oorzaak kan zijn van verwoestijning, is ook de droogte die de opwarming van de aarde met zich meebrengt een oorzaak van het onbruikbaar worden van grote hoeveelheden landbouwgrond. De verwoestijning van Zuid-Europese gebieden maar ook Noord-Afrikaanse gebieden slokt grote stukken land op. Neem de stad El Jem in Tunesië. Ooit was dit een rijke stad in een vruchtbare omgeving. De stad huisvestte 30.000 mensen en kon deze voorzien van voedsel en water. Het Colosseum, dat gebouwd is in de derde eeuw na Christus in El Jem, is bijna net zo groot als het exemplaar in Rome en beter bewaard gebleven. Het ligt momenteel echter midden in de woestijn in een arm, verlaten gebied.

El Jem

Vicieuze cirkel

De klimaatverandering en daarmee de opwarming van de aarde stelt ons tegenwoordig voor de grootste uitdaging om verwoestijning tegen te gaan. De temperaturen stijgen. Op het noordelijk halfrond heeft met name Zuid-Europa het erg zwaar. Nergens anders is de temperatuur zo snel gestegen in de afgelopen decennia als in Spanje, waar deze gemiddeld een halve graad per decennium steeg.

Het probleem wordt vergroot omdat verwoestijning een proces is dat zichzelf vaak versterkt; het wordt een vicieuze cirkel. Door het hetere en drogere klimaat verdampt meer water en blijft meer zout achter op de grond; daardoor treedt dus verzilting op en zullen er minder planten en andere vegetaties kunnen groeien. Door het verlies van deze vegetatie wordt er minder CO2 opgeslagen en oxideren de resterende plantenresten. Wanneer deze plantenresten oxideren komen organische stoffen uit de planten in contact met de lucht en kan dit worden omgezet in koolstofdioxide. Dit betekent meer opwarmende gassen in de atmosfeer waardoor de temperatuur verder stijgt en het proces zichzelf versterkt en herhaalt.

Belang van vegetatie

Het is belangrijk om te realiseren dat vegetatie extreme temperaturen en schommelingen tegengaan. Wordt deze begroeiing minder, dan zal dit ook zijn effect hebben op de temperatuur. Ook de wind krijgt meer grip op de bodem wanneer de vegetatie afneemt en dat zorgt ervoor dat stof en zand de laatste vegetatie vaak bedekken waardoor er echt woestijn ontstaat, zoals in het voorbeeld van El Jem. Om verwoestijning tegen te gaan zal deze cirkel dus doorbroken moeten worden.

Klimaatvluchtelingen

El Jem is leeggelopen. Het Colosseum staat nog als een prachtig bolwerk van vergane glorie. De inwoners zijn vertrokken naar gebieden waar het wel leefbaar is. Dit verschijnsel is niet nieuw en El Jem is niet de enige stad die leeg is gelopen. Mensen vluchten naar gebieden waar wel landbouw bedreven kan worden en drinkwater aanwezig is. Door de droogte en toenemende hitte drogen waterputten op en raakt het land uitgeput en onvruchtbaar. Deze ‘klimaatvluchtelingen’ kunnen zorgen voor grote migratiestromen; naar schatting kan in 2050 het aantal klimaatvluchtelingen oplopen tot wel 700 miljoen mensen. Dit kan grote gevolgen hebben. Over het algemeen trekken ze in eerste instantie naar een buurland, maar ook de rijke landen in Europa zijn bestemmingen.

Uitdaging voor diersoorten

Loess plateau China

De klimaatverandering heeft niet alleen effect op de mens. Ook diersoorten staan voor nieuwe onbekende uitdagingen. Klimaatverandering kan zorgen voor plotselinge extremen; dagen van extreme warmte of extreme kou. Het is moeilijk om te stellen dat deze dagen van extreme temperaturen ook extreem zijn voor diersoorten. Wanneer vogels een paar extreem koude dagen in december moeten doorkomen heeft dit waarschijnlijk een minder sterk effect dan wanneer deze kou in april of mei voorkomt, wanneer er net jongen uit de eieren zijn gekomen. Extreme temperatuurverschillen hoeven dus niet meteen een extreme uitwerking op de diersoorten te hebben.

Bloeit het weer op?

De meeste woestijnen zijn ooit groen geweest, vol begroeiing, vegetatie en bomen. Zoals hiervoor al kort is aangestipt, is vegetatie van het grootste belang om verwoestijning tegen te gaan. Vegetatie zorgt er namelijk voor dat de bodem beter water opneemt en door de bladeren verdampt minder regenwater. Ook houdt het met de wortels de grond vast waardoor vruchtbare grond niet wegspoelt en erodeert. Door vegetatie handmatig aan te leggen op geschikte plekken kan water en vruchtbare grond langer vast worden gehouden en kan in enkele jaren tijd weer veel groen en vruchtbaarheid worden gerealiseerd. China is er in vijftien jaar tijd in geslaagd om een verdord gebied ter grootte van België te herstellen. Het afdammen en beplanten van het gebied heeft het groen opnieuw op laten komen.

Het herstellen van een aride gebied kan zorgen voor mogelijkheden tot landbouw en daarmee grote financiële verbeteringen en aantrekkingskracht op mensen om zich hier weer te vestigen. Dit gaat niet alleen verwoestijning tegen maar ook de grote migratiestromen van klimaatvluchtelingen. Er zijn dus zeker kansen om woestijngebieden weer leefbaar en welvarend te maken. Misschien dat zelfs El Jem dan ooit nog weer opbloeit. De stad heeft met zijn eeuwenoude historische bouwwerk al een toeristische trekpleister. Het mist enkel nog de inwoners. Tot die tijd blijft het een droog, kaal gebied met de resten van een vergeten samenleving.